Müharibə dövründə Psixomatik xəstəliklər artır?

 

Müharibədə yalnız depressiya deyil, həm də sinir sistemi, ürək, mədə, bağırsaq, dəri, hormonlar və sümük iliyinə təsir edir. Belə ki, astma, allergiya, revmatizm, qan xəstəlikləri, mədə-bağırsaq xəstəlikləri, ürək, koronar və ritm pozğunluqları, hipertoniya iflici, hormonal xəstəliklərdə ciddi artımlar olur. Bədənimizi idarə edən beyindir. Beyində stress hormonlarının həddindən artıq ifraz olunması bütün orqan funksiyalarına mənfi təsir göstərir.

 

Müharibəyə sağlam reaksiya

 

Müharibə şərtlərinin ağırlığında olan hər bir insan zaman keçdikcə qorxu hiss edir. Əvvəllər yaşamaq və ölmək üçün heç bir problemi olmayan şəxs, özünü məhv etməyə çalışan düşmənin hədəfi olmuşdur. Xüsusilə də yüksək texnoloji, kimyəvi, elektron və bioloji müharibələrin gücünü nəzərə alsaq, döyüş meydanından uzaqlarda insanların öz həyatlarını təhlükə altında hiss etmələri normaldır.

 

Şəxsin müharibə şəraitində azadlığı məhdudlaşdırılır. Məkanını dəyişdirə, tərk edə, bir bəhanə gətirə bilməz və ya işi istədiyi vaxt edə bilməyəcəyini söyləyə bilməz. Sabahla bağlı heç bir əminliyi yoxdur. İndi yeganə əminlik onun təhlükədə olmasıdır. Bir tərəfdən yaşamaq istəyi kimi birincil istək, digər tərəfdən yaxınlaşan ölüm təhlükəsi. Bu iki vəziyyətə ilk sağlam reaksiya qorxudur.

 

Fiziki Təsirlər

 

Bir insanın qidalanma, yuxu və gigiyenasının pozulmasıdır. Müharibədə 24 saat yemək yeməmək və 2-3 gün yuxusuz qalmaq adi haldır. İnsanın döyüş meydanında yaşadığı yer çirkli, yaş, soyuq və ya günəş altında ola bilər. Gigiyenası pozulmuş, yuyula bilməyən və zəruri ehtiyaclarını çətinliklə ödəyən bir insanın uzun müddət yaşaması çətindir. Davamlı atəş, ölüm, yorğunluq, yuxusuzluq insanın dözümlülüyünü sarsıdır.

 

Döyüş meydanından kənarda olan insanların müharibənin onların əsas ehtiyaclarını pozduğunu hiss etdikləri anda panikaya düşmə, həyacan, qorxu kimi hisslərə qapılma gözlənilir.

 

Psixoloji təzyiqlər

 

Psixoloji təzyiqlər insanları aclıq, həddindən artıq soyuq və isti qədər təsir edir. Artan ölüm qorxusu müharibədəki psixoloji təzyiqin mərkəzində dayanır. Ölüm qorxusu daxili qarşıdurmanın yaranmasına səbəb olur. Gələcəklə bağlı narahatlıq, işinin korlanacağını hiss etmək, yaxınlarının öləcəyini hiss etmək, insanı sıx düşüncə vəziyyətində saxlayır. Döyüş sahəsindəki adam ölüm qoxusunu hiss etməyə başlayar. Bir tərəfdən yaşamaq istəyi, digər tərəfdən mübarizə aparmaq zərurəti onun daxili ziddiyyətini artırır. Burada özünü bir bütövün bir hissəsi kimi görən əsgər, ölkəsi və milləti ilə mübarizə aparmaq üçün bir ideologiyaya sahibdir, müharibəyə asanlıqla müqavimət göstərir. Ölüm qorxusunu şəhidlik hissi və qazi rütbəsi kimi mücərrəd dəstəklərlə aradan qaldırır. Belə bir psixoloji dəstək olmadan bir əsgər uzun müharibələrdə dözüm göstərə bilməz. Müharibədə bunun üçün vətənpərvərlik hissi çox vacibdir.

 

Döyüşçünün qətiyyətsizliyinin və ümidsizliyinin aradan qaldırılması müharibənin qələbə ilə sonlanması üçün çox vacibdir.

 

Qrup identifikasiyası, inam gücü və komandirə inam kimi xülasə edilə bilən xüsusiyyətlərin olması, döyüşən əsgər qorxusunu idarə etmək üçün kifayət edəcəkdir.

 

Döyüş meydanı xaricindəki insanlar birlik içində olmaq, müharibə ideologiyası daşımaq və ordusuna güvənmək xüsusiyyətlərinə sahibdirlərsə, müharibənin psixoloji təzyiqlərə tab gətirmə gücü artır.

 

Təzyiqə qarşı reaksiyalar

Narahatlıq

 

Fiziki simptomlar; Əllərdə titrəmə, tərləmə, tez-tez sidik ifrazı, ürək döyüntüsü, iştahsızlıq, bağırsaqların pozulması, əzələ büzülməsi, tez-tez nəfəs alma, bədəndə temperatur dəyişikliyi kimi simptomlar meydana gəlir.

 

Psixoloji simptomlar kimi zəif və kövrək şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə sahib olanlar depressiya, müharibə şoku, yorğunluqla mübarizə və travma sonrası stres pozuqluğu kimi simptomlarla asanlıqla mübarizə apara bilmirlər. Qrup dəstəyi verərsə, birlik ruhu və mübarizə aparmaq istəyi kifayət edərsə, qorxularını aşar və döyüş gücünü artırar.

 

Kifayət qədər mənəvi dəstək, mücərrəd dəyərlərə inam yoxdursa, kiçik təzyiqlərə dözə bilməzlər. Xüsusilə güclü və uzunmüddətli təzyiqlərə tab gətirmək çox çətin olur. Müharibədəki psixoloji məhvlərin iki amili var. Birincisi təzyiqlərin şiddəti, ikincisi şəxsin müqavimətidir.

 

İnsanın stres əlamətləri sıxıntılı, hirsli, kiçik hadisələrdən dava etmək, ağlamaqdır. Qrupun stres əlamətləri artan müzakirələr, xəstəliklər, ziyarətlərin artması, iş ahəngdarlığının pozulması, qaydalara məhəl qoyulmamaq, məhsuldarlığın azalması, tənqidə həssaslıq və hakimiyyətə itaətsizlikdir.

 

Müharibə etmək arzusu

 

Müharibənin məqsədi düşmənin döyüşə bilməməsini təmin etməkdir. İkinci yol düşməni tamamilə məhv etmək, üçüncü yol isə yalnız silahlarını məhv etmək və güc təmin etməkdir.

 

Çinli müharibə filosofu Sun-Tzu, "Döyüşmədən qazanmaq ən yaxşısıdır" deyir.

 

Fərdlər şəxsi mənafelərini cəmiyyətin ortaq maraqlarına qurban vermək, şəxsi qayğılarından imtina etmək, millətin sevinci və kədəri ilə kədərlənmək və sevilmək qabiliyyətinə sahibdirlərsə, şavaş həvəsi asanlıqla azalmaz.

 

Məqsədli və müharibəyə hazır olan ordu, lazımi mənəvi dəstəyə sahibdir və asanlıqla dayandırıla bilməz. Bu etibar onun müqavimətini artırır. Ancaq müasir əsgərin bir zəifliyi var. Texnologiyaya inanır, amma psixoloji müqaviməti azdır. Yuyuna bilmədikdə, yata bilmədikdə, kola içə bilmədikdə özünü pis hiss edir. Bu vəziyyət uzun müddət davam edərsə, mübarizə həvəsi azalır. Qloballaşmış nemətlərdən bəhrələnən və müəyyən rahatlığa alışmış əsgərin uzun müddət döyüşmək istəyini davam etdirməsi çox çətindir.

 

Psixoloji yaralanmalar

 

Psixoloji müharibə insanların hisslərini, düşüncələrini və davranışlarını dəyişdirməyi hədəfləyir. Bəzən bu dəyişiklik bir insanı təsir altına almaq və istiqamətləndirmək xaricində, onun ruh sağlamlığına pozucu təsir edir.

 

Stress faktoru

 

Eyni hadisə, A şəxsi üzərində heç bir təsiri olmadığı halda, B şəxsində xəstəlik yarada bilər. Psixiatriya, getdikcə pisləşən zehni vəziyyəti təyin edən və həll yolları tapmağı hədəfləyən bir elm sahəsidir.

 

Son 10 ildə aparılan araşdırmalar, genetik meyllərin stress faktorları qarşısında böyük rol oynadığını təsdiqlədi. Stres qarşısında depresiya və ya şizofreniya ilə üzləşə biləcək insanların beyinlərində stress altında zülal istehsal edən səhv genlərə sahib olduqlarına dair güclü dəlillər var. Ancaq son illərdə tapılan yeni dərmanlarla stres nəticəsində əmələ gələn və pozulan kimyəvi tarazlıq düzəldilə bilər.

 

Depressiya

 

Depressiya, insanın həyatdan zövq almaması, maraq və enerjisini itirməsi, yuxusunu və iştahını pozması, zehnini yavaşlatması kimi simptomlarla gəlir. Xoşbəxtlikdən tibb müalicəsində çox uğurludur. Beyində kimyəvi tarazlığın pozulması müalicə ilə düzəldilə bilər.

 

Pişiyi öldüyü üçün depressiyaya düşə bilən bir insan, müsbət bir həyat fəlsəfəsi ilə həyatdan zövq almağı bacarır.

 

Xroniki, uzun müddətli depressiyanın mədə, ürək, ağciyər və sümük iliyi kimi bir çox orqanı pozduğu elmi olaraq müəyyənləşdirilib.

 

Müharibə şoku

 

İnsanı savaşa bilməz hala gətirən bütün psixoloji reaksiyalara müharibə şoku deyilir.

 

Mülki həyatda sağ qalmaq və ölmək kimi problemi olmayan bir insanın vəzifəsi birdən insanları öldürmək olmuşdur. Bundan əlavə, onun həyatı məhdudlaşdırılıb. Səngərdən çıxa bilməz və ya bəhanə gətirə bilməz. Fiziki cəhətdən yaxşı hazır olsa da, gələcək təhlükələri gözləməlidir. Belə vəziyyətlərdə ilk reaksiya qorxudur. Bir insanın müharibə ideologiyası varsa, sədaqət hissi inkişaf etdirib ölümü təqdis etsə, qorxu ona zərər verməz. Məqsədsiz, sadəcə öz keyfini düşünən ölümdən sonra yox olacağını düşünən bir əsgər, özünü riskə atmamaq üçün bütün yolları sınayır. Stressə qarşı müqaviməti azalır.

 

İnkişaf etmiş bir qrup hissi olan, komandirinə güvənən, yüksək təhsil və nizam-intizam sahibi olan bir əsgərin müharibə şoku keçirməsi riski azdır. Nə etdiyini bilən komandir, əmrində olanların mənəvi müqavimətini yüksək tutmağı bacarır. Komandir psixoloji müharibə metodlarını bilməklə müharibənin psixoloji təzyiqlərini aradan qaldırmaq üçün bir yol inkişaf etdirə bilər.