Blog

Laplasın Şeytanı nədir?

Laplas Şeytanı, təsadüf olaraq təyin etdiyimiz təsadüfi hadisələri izah edən bir nəzəriyyədir. Laplasa görə pulu  atarkən hər iki üzdən birini almaq bizim üçün yüzdə əlli bir şans olsa da, nəticəni dəyişdirmək bizim əlimizdədir və əslində, bəxt kimi bir şey yoxdur.

Laplasın Şeytan nəzəriyyəsinin ilk mənbəyi De Moivre'nin əsəri idi. 1700-cü illərdə Londonda yaşayan De Moivre, statistikanın qurucusu sayılır. Onun sözlərinə görə, şans deyilən bir şey yoxdur, təsadüf olaraq təyin olunan hadisələrin baş verəcəyi şübhəsizdir. Çünki bu hadisələr bəzi vəziyyətlər nəticəsində baş verir. Burada qeyd olunan vəziyyətlər müxtəlif fizika qanunları ilə əlaqələndirilir. Məsələn, pulu atdığımız zaman, iki üzdən birin düşməsi yüzdə əlli şansa görə deyil; Bu, pulu tutan əlimizin bucağından, pulun atıldığı mühitdən, temperaturdan, pulun hazırlandığı maddədən, pulun ölçüsündən və ona tətbiq olunan qüvvədən asılıdır. Bunu hesablamaq və bununla nəticəni tapmaq mümkündür. Ancaq insan beyni bunu edə bilmir. Heç bir şeyin qeyri-müəyyən ola bilməyəcəyini, hər şeyin bilinən və ya bilinməyən bir səbəbi olduğunu müdafiə edən bu düşüncə sisteminə Determinizm deyilir. Moivrenin ölümünü proqnozlaşdırması mübahisəsi üçün əsas olaraq göstərilir. Moivre həyatının son günlərində hər gün əvvəlki günə nisbətən 15 dəqiqə daha çox yatdığını gördü. Və 24 saat yatanda öldüyünü düşünürdü.

Hesablamaları ilə ölüm tarixini 27 Noyabr 1754 olaraq hesabladı və o gün öldü. Bu nəzəriyyənin həqiqətini yalnız bu nümunəyə baxaraq sübut edə bilmərik. Bununla birlikdə, lazımi hesablamalar edildikdə hadisələrin nəticəsini əvvəlcədən bilə biləcəyimizə dair bir ipucu verir. Məsələ burasındadır ki, proqnoz üçün lazım olan hadisələr beynimizin qavrayacağı səviyyədə inkişaf edir. İlk dəfə ehtimal nəzəriyyəsindən və zəng əyrisindən istifadə edən alimin teoreminə görə hadisələr və mövcud vəziyyət bir-birinə bağlı olan səbəb və nəticələrdir. Kainatın indiki anının və ya indiki vəziyyətinin keçmişin bir nəticəsi olduğu, eyni zamanda gələcəyin səbəbi olduğunu söyləmək olar. Simon de Laplas, kainatdakı hər atomu, keçmişi və gələcəyi bilən bir varlığın varlığı ilə əlaqəli bir fikri təcrübə yaratdı. Laplas bu nəzəriyyənin əsasını 'Mümkünlüyə dair oçerklər' kitabında qoymuşdur. Elm aləmi burada təsadüf olaraq təyin etdiyimiz təsadüfi hadisələri izah etməyə xidmət edən virtual varlığı Laplasın Şeytanı adlandırdı.

Laplas bunu belə izah edir:

“Kainatın indiki vəziyyətini keçmişin nəticəsi və gələcəyin səbəbi hesab edə bilərik. Bir anlıq kainatın bütün qüvvələrinin mövqelərini və onu meydana gətirən bütün varlıqların mövqelərini anlaya bilən bir məxluq olduğunu düşünsək və bunun bu məlumatları araşdıracağını düşünsək, kainatdakı ən böyük varlıqlardan tutmuş ən kiçik atomlara qədər hər şeyi nəzərə alaraq bir hesablama etsək, heç bir şey qeyri-müəyyəndir. keçmiş kimi, gözləri önündədir.