Blog

Din insanlar və cəmiyyətlər üçün təsirli olan və onlarla mövcudluğunu davam etdirən bir qurumdur. Bu səbəbdən insanların halal və haram anlayışına təsir edir, hətta onları formalaşdırır və müəyyənləşdirir. Beləliklə, dinlə sıx əlaqədə olan halal və haram anlayışlarının ortaya çıxmasını din tarixinə və bu səbəbdən insanlığa qaytarmaq mümkündür. Tarixin heç bir vaxtında ateist bir cəmiyyət olmayıb, halal və haram olmayan bir din olmayıb. İstər insan olsun, istərsə də ilahi olsun, istər sosial zərurət, istərsə də mədəni varis olaraq ötürülsün, praktik olaraq mövcud olan hər taley və haram nəzəriyyəsi həmişə dini bir görünüş nümayiş etdirmişdir; hər dövrdə dini dəyər kimi qəbul edilmişdir.

 

Bu araşdırmada mənbələrimizin ümumi olması səbəbindən dinlərdə halal və qadağan edilənlərlə müqayisəli şəkildə məşğul olmaq istədik. Hər üç dində 'böyük günah və qadağan' sayılan şirk, qətl, qadağan olunmuş yeməklər və içkilər işimizin əsas mövzusunu təşkil edəcəkdir.

 

1. Tanrıya şirk qoşmaq: Hər dini inancda həmişə bir Tanrı var. Təsəvvürləri fərqli olsa da, hər din davamçılarının öz prinsipləri çərçivəsində Tanrıya inanmalarını istəyir. Burada iman gətirən insanların Allah’ı dininin iradəsinə zidd olaraq təsəvvür etməki, bəzi ortaq cəhətlər axtarıması , ümumiyyətlə “şirk” olaraq təyin edilir. Bütləri qəbul etmək, onlara ibadət etmək və onları düzəltmək də bir növ şirk kimi qəbul edilir.

 

Yəhudilikdə: Yehova, Yəhudilikdə "on əmr" olaraq bilinən əsas prinsiplərinin başlanğıcında ona şəxsiyyətini xatırlatdı, özünə bərabər tutulmasını qadağan etdi və bütpərəstlik və bütpərəstliyə əsaslanan hər şeyi haram etdi. Tövratdakı bu açıq hökmə uyğun olaraq, Yəhudilikdə Tanrı ilə bərabər ola biləcək hər şey şirk daxilindədir. Şirkin ən bariz nümunəsi olaraq bütlər və bütpərəstlik göstərilir. Yəhudilikdə Allahdan başqasına ibadət etmək və şirki ona qoşmaq cəzası kim olursa olsun daşqalaq edilərək öldürülür. Bu vəziyyət ümumiliyi göstərirsə, yerli əhalinin hamısının kəsilməsi, heyvanların və digər malların şəhərin ortasında toplanması və yandırılması və məhv edilməsi əmri verilir.

 

Xristianlıqda: Əhdi-Cədidi təşkil edən üç ünsürün hər birinə fərqli hörmət tələb edən, lakin təbiət və keyfiyyətlər baxımından kompleks bir tanrı inancına sahib olan xristianlıqda şirkin nə olduğu, hansı inancların şirk sayıldığı, nəyin olduğu aydın şəkildə başa düşülmür. bütpərəstlik və bütpərəstlik deməkdir. Bəlkə də, xristianlıqda şirk dedikdə üçlük xaricində bir inanc qəbul etmək, bütpərəstlik isə Üçlük üslubundan fərqli bir ibadət növünü qəbul etməkdir.

 

İslamda: Quranın bir çox ayəsində şirkin böyük bir günah olduğu və Allaha böhtan atdığı vurğulanır və bağışlanmaz bir günah olduğu bildirilir.

 

2. Qətl: Bir varlığın həyatına son qoyan, ruhunun cəsəddən çıxmasına və ölməsinə səbəb olan bir hadisədir. Canlı adamı öldürənə qatil, öldürülənə qurban deyilir. 

 

Yəhudilikdə: Yəhudilikdə öldürmək haram sayılır. Qurani-Kərim, Tövratın Yəhudilərin öldürülməsini qadağan etdiyini, bunun böyük bir cinayət olduğunu və bütün insanlığın günahsız bir insanın öldürülməsi ilə öldürüldüyünü düşündüyünü bildirir.

 

Üstəlik, Tövratda Kabul ilə Habil arasındakı qətllə bağlı dərs götürməyin lazım olduğu bildirilir. Əslində bu gün sahib olduğumuz Tövratda qəti şəkildə "onları öldürməyəcəksiniz" deyərək qətl etmək qadağandır.

 

Xristianlıqda: Əhdi-Ətiq əmrlərinə əsasən, qətl prinsipcə haram sayılır. Qətli insan düşüncəsinin məhsulu olduğu üçün haram hesab etmək də xristianlığın öz prinsiplərinə uyğundur.

 

İslamda: İslam dinində qətl böyük günahlardan biri olaraq qəbul edilir və böyük günah sahibi üçün dünya və başqa dünyadakı iki növ cəza təyin olunur. Əslində Nisa surəsinin 93-cü ayəsi, qəsdən öldürən şəxsin əbədi olaraq cəhənnəmdə qalacağını bildirərək məsələnin axirətlə əlaqəli tərəfini aydınlaşdırır. Bəqərə surəsinin 178-ci ayəsində; "Ey iman gətirənlər: öldürülənlər haqqında sizə qisas yazıldı" ifadəsi ilə, dünyadakı qətl cəzasının "qisas" olduğuna diqqət çəkildi.

 

3. Haram yeməklər: Hər cəmiyyətin dini və mədəni ənənələrinə görə qida ilə bağlı bəzi qiymətləndirmələr aparılır. Bəzi qidalar müəyyən bir dinə mənsub olan cəmiyyətlərdə halal olduğu halda, digər dini inanclara sahib olan cəmiyyətlərdə dini inancların fərqliliyinə görə haram olduğu görülür. Regional amillərin aktiv rol oynadığı bu məsələyə üç ilahi din baxımından baxdığımızda fərqli vəziyyətlərlə qarşılaşırıq.

 

Yəhudilikdə: Qida qanunları ümumiyyətlə araşdırıldığında, bəzi qadağaların yeməyin təbiətindən daha çox cəmiyyət üçün cəzalandırılması üçün qadağan olduğu anlaşılır. Bəzən belə qadağaların müəyyən bir dövrü keçib nəsillər boyu davam etdiyi görülür.  Yəhudilikdə leş, qan və bəzi yağları yemək tamamilə qadağandır. Tövratda yemək haqqında müxtəlif məlumatlar olmasına baxmayaraq, alkoqolla bağlı açıq bir hökm yoxdur.

 

Xristianlıqda: Tövrat ənənəsinin məhsulu olaraq bütlərə qurban edilən heyvanlar, qan və boğulan heyvanlar xristianlıqda haram sayılır.

 

Ancaq kanonik İncillərdən biri olan Makosda haram qidalar mövzusuna fərqli bir təbiət verilmişdir. Xaricdən daxil olan şeylərin insanları çirkləndirməyəcəyinə inandıqda, bütün yeməklər halal-təmiz sayılır. Beləliklə, Tövratın bu mövzuda verdiyi bütün qadağalar tamamilə ləğv edildi.

 

İslamda: Yeməklə əlaqəli əsas haramlar bunlardır: Allahdan başqası adına kəsilən, boğulan, güllələnərək öldürülən və yırtıcı tərəfindən yeyilənlər. Quranda qidalarla bağlı başqa bir təsnifin olmaması və bu mövzuda haramların heyvan maddələrindən ibarət olması diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Donuz əti kimi bəzi haramların öz xüsusiyyətlərinə görə qadağan edildiyini anlamaq çətin deyil və bunun hikməti və səbəbləri ayrıca bir araşdırma tələb edir. Quranın özü insanlar üçün bəzi faydaları olduğu iddia edilən alkoqol və qumar oyunlarının cəmiyyətdə kin və düşmənçilik yaratdığını, insanların Allahı xatırlamalarına maneə törətdiklərini və ibadət vəzifələrini yerinə yetirmədiklərini izah edir.

 

Nəticə: Üç ilahi dindən nümunələr gətirərək apardığımız bu araşdırma, halal və haramla bağlı aşağıdakı məsələlərin üzə çıxarılmasına kömək etdi:

 

Mövzusu və hədəfi insan olan hər dini və siyasi sistem, ardıcıllarının cəmiyyətdəki sülhü təmin etmək üçün müəyyən qaydalara tabe olmalarını tələb edir.Fərd və cəmiyyət arasındakı tarazlığı təmin etməklə yanaşı, haramlar (qadağalar) insanla yaradıcı arasındakı münasibətlərin dəyərinin bir ölçüsüdür. Bu qadağalar sayəsində insanlar ilahi hakimiyyət tərəfindən idarə olunur və bir çox mövzuda sınanırlar.

 

Haramlarda əsas şey bir fərd və toplum olaraq insanlığın yaxşılığıdır. Bununla birlikdə, haramlar fərd və ictimai nizam üçün böyük faydaları olduğu, Tanrı-insan münasibətlərini tənzimlədiyi və ibadət əlamətləri olduğu üçün bir sınaq vasitəsidir. Bu səbəbdən də haramların pozulması bütün ilahi dinlərdə qadağandır və böyük günah kimi izah edilir.